Zamknięcie kościołów”
często publikowana grafika Artura Grottgera z cyklu Warszawa 1861,obrazująca narastające napięcia poprzedzające wybuch Powstania Styczniowego. Dla wielu niezrozumiała. Dwóch zakonników. Pierwszy patrzący na widza z patetycznym przesłaniem. Drugi zwrócony bokiem zajęty pieczętowaniem drzwi kościoła. „Pojedynek amerykański”, to nazwa dla wielu również niezrozumiała. Umowa między dwojgiem osób o rozstrzyganiu sporu, wg której ten, kto wyciągnie z dwu gałek o różnych kolorach czarną, musi popełnić samobójstwo. Co może łączyć te dwie rzeczy?
W 1861 roku do Warszawy przybył nowy namiestnik hr. Lambert. Chciał zjednać względy inteligencji warszawskiej, uspokoić wzburzone umysły młodzieży. By mieć podporę do dalszych działań zamierzał przeprowadzić wybory do rad powiatowych i gubernialnych. I być może zadanie by się powiodło, gdyby równolegle nie mianowano twardogłowego generała Gerstenzweiga gubernatorem miasta Warszawy. Popierany przez Petersburg, uważał umiarkowane i liberalne postępowanie namiestnika jako mało skuteczne. Szczególnie władców rosyjskich rozgniewały manifestacje, które odbyły się 10 października. W Horodle świętowano uroczyście rocznicę pierwszej Unii Polsko-Litewskiej, w Warszawie, z wielką okazałością chowano znanego ze swych uczuć patriotycznych biskupa Fijałkowskiego. Doradcy moskiewscy wymogli od Lamberta, by ogłosił 14 października stan oblężenia Warszawy, ponieważ dnia następnego, w rocznicę śmierci Kościuszki, miała odbyć się kolejna demonstracja. Stan oblężenia nie zniechęcił jednak ludności warszawskiej. Śpiewając pieśni patriotyczno -religijne gromadzono się licznie w kościołach. Gerstenzweig wymógł więc od namiestnika, pozwolenie rozpędzenia tłumów. Dżentelmeńska umowa pomiędzy nimi zakładała rezygnację z użycia siły. Gdy pomimo wezwań, zgromadzona ludność nie wychodziła z kościołów: katedralnego i bernardyńskiego, wojsko otoczyło świątynie. Przez 18 godzin nikogo nie wypuszczano, następnie wyważono drzwi i rozpoczęto kolbowanie zgromadzonych. 3000 mężczyzn odprowadzono jako więźniów do Cytadeli. Na drugi dzień po dokonaniu tego gwałtu, nowo obrany administrator archidiecezji warszawskiej, ksiądz Białobrzeski, zwołał kapitułę. Postanowiła znieważone kościoły zapieczętować, wszystkie zaś inne zamknąć. Lambert, rozgniewany na Gerstenzweiga, nazwał go nikczemnikiem. Doszło między nimi do pojedynku amerykańskiego. Czarną kulę wyciągnął Gerstennzweig. Lambert podał się do dymisji i wyjechał. Obowiązki przejął Luders, na którego w niedługim czasie dokonano zamachu. Księdza Białobrzeskiego skazano na śmierć zamienioną na dwuletnie więzienie w Bubrujsku.
By dowiedzieć się więcej o Powstaniu Styczniowym odsyłam do dokumentu wyprodukowanego przez TVP Historia a nagrodzonego na Festiwalu Filmów Historycznych i Wojskowych. Film „Rok 1863” w reżyserii Przemysława Bednarczyka to fabularyzowany dokument przedstawiający genezę i przebieg powstania. Opowiada o dziejach zrywu w sferze politycznej, o działaniach militarnych, ale także o losach konkretnej rodziny, w której jak w soczewce skupiają się losy 200 tysięcy powstańców, którzy przewinęli się przez walczące oddziały.
